دروازه های قدیم شهر ساری

علی اکبر عنایتی/کارشناس ارشد تاریخ

ساری شهری ست کهن که در گذشته های نه چندان دور،دروازه هایی داشته که مورخان وسیاحان از آنها در نوشته هاشان یاد کرده اند.اینک تنها دروازه بابل(بارفروش قدیم)نامش برسر زبانهاست.

مقدسی جغرافی دان قرن چهارم هجری،ابن اسفندیار مؤلف کتاب تاریخ طبرستان ومیرظهیرالدین مرعشی درکتاب تاریخ طبرستان ورویان ومازندران؛از حصار گرد دور شهرساری سخن گفته اند.دیوار ساری که در دوره های تاریخی شکل های متفاوتی داشته ،گاهی محکم وبلند وگاهی نیمه مخروبه و ویرانه توصیف شده است.این دیوار دارای دروازه هایی بوده که اهالی برای آمدوشد به شهرهای دیگر استفاده می کردند.ملگونف جهانگرد روس می نویسد که مردم ساری دروازه ها را به نام جاهایی که بدان رفت وآمد می کنند نامگذاری کرده اند.ملگونف که طی سالهای 1274تا1276هجری قمری — در زمان سلطنت ناصرالدین شاه قاجار– به ساری سفر کرده است،چهار دروازه ساری را:دروازه بارفروش- دروازه فرح آباد- دروازه استرآباد- دروازه نقاره خانه یاارگ ،نام می برد.

رابینو مستشرق ومحقق مشهور که در سالهای 1288و 1289هجری قمری ،ساری را دیده است؛می نویسد که این شهر چهار دروازه با نامهای :بارفروش- چهل در(دروازه دختر)- فرح آباد(ملامجدالدین)- استرآباد؛می باشد.

مسعود میرزای ظل السلطان که در سال 1278ه.ق حاکم مازندران بوده است،در یادداشت های خود از چهار دروازه ساری با نامهای :نقاره خانه یادولت یاباغشاه- فرح آباد- استرآباد – دروازه مخروبه بیرون دروازه استر آباد؛می نویسد.او از دروازه بارفروش در غرب ساری چیزی نمی گوید.دروازه مخروبه ای که او بیرون دروازه استرآباد نام برده به احتمال زیاد بنای قدیمی دروازه استرآباد بوده است.

نی پیه افسر انگلیسی که در سال 1291هجری قمری در ساری بوده ،چهار دروازه ی آن را این گونه روایت می کند:بارفروش- استرآباد- فرح آباد- چهل دختران.او می نویسدکه از میان این چهار دروازه تنها استرآباد سالم برجای مانده وبه خوبی تعمیر شده است.این دروازه در زمان بازدید وی ،یک پاسدار خانه وودو برج داشته است که سقف آن به گمان نی پیه مانند سقفهای چینی وتبتی دارای نقاشی بوده است.

بنابراین شهر ساری در دوره های تاریخی باتوجه به مستندات تاریخی،دارای چهار دروازه بوده است:

1.دروازه بارفروش:دروازه ی غربی ساری که اهالی به طرف بارفروش می رفتند. که اینک مردم ساری آن را با نام دروازه بابل می خوانند گرچه دیگر دروازه ای وجود ندارد.

2.دروازه استرآباد:دروازه ی شرقی ساری که بعدها به جهت تغییر نام شهر استرآباد به دروازه گرگان معروف شد.ناصرالدین شاه درسال 1292هجری قمری از این دروازه وارد ساری شده ودر یادداشت های خود از آن نام برده است.اسلامی مؤلف کتاب جغرافیای تاریخی ساری ،مکان این دروازه را درحدود میدان شهدای فعلی می داند.

3.دروازه فرح آباد:دروازه ی شمالی ساری که درنزدیکی بقعه ملامجدالدین مکی قرار داشت وگویا تا پیش از احداث شهر فرح آباد توسط شاه عباس صفوی، به نام دروازه ملامجدالدین خوانده می شده است ولی از آن به بعد به هردو نام در کتابها ومستندات آمده است.

4.دروازه نقاره خانه:دروازه ی جنوبی ساری که پیش از از دوره ی  قاجار ،دروازه چهل دختران وچهل در نامیده می شد وپس از آن که قاجاریه روی کار آمدند؛با ساخت بناهای دیوانخانه وباغشاه که نقاره خانه نیز داشته است به دروازه ارگ وباغشاه و دولت ونقاره خانه مشهور شد.این دروازه در مکان میدان شهرداری (سبزه میدان) کنونی قرار داشته است.

منابع مورد استفاده:

1.اسلامی،حسین- 1373 – جغرافیای تاریخی ساری- ناشر مؤلف- ساری

2.رابینو،یاسنت لویی- 1383 – مازندران واسترآباد- ترجمه غلامعلی وحید مازندرانی- انتشارات علمی فرهنگی- تهران

3.ستوده،منوچهر- 1375- ازآستاراتااسترآباد- نشرآگه- تهران

5.ملگونف -1364- سفرنامه ملگونف-ترجمه مسعود گلزاری- انتشارات دادجو- تهران